Bundan sanırım 40 yıl kadar önce idi. Anadolu’nun ve büyükşehirlerin çevresindeki köy ve kasaba insanları rızık bulmak için köydeki meşakkatli işlerden saban, pulluk, boyunduruk, üvendire, orak, tırpan, dirgen, yaba, öküz, eşek ile yapılan ilkel tarım aletlerinden yılıp yorulduğu yıllardı. Bunlardan kurtularak şehirdeki rahat yaşamı kurtuluşa giden yol görerek rahat özlem duymaları ile başlayan gurbetçilik sevdası büyükşehirlerde ikamet etme, ev sorunu gibi büyük külfetleri de beraberinde getiriyordu. İşte bu yazımda ben siz genç okurlarıma dilimin döndüğünce o şehirlerdeki hanlarda ve aile evlerindeki yaşamdan bir nebze bahsetmeye o günlerden bilgiler vermeye çalışacağım.

Efendim yıllar 1958 -60 idi. İzmir’de çalışmak için bulunuyordum. Bir başına bekâr bir adamsın. Bir büyük ev tutup ta kira verme gelirinde yok aile arasında zaten o yıllarda bu tür bireysel evleri de kimseye bekar olanlara vermezlerdi. İzmir’in meşhur hanları vardı ki benim bildiğim en meşhurları meşhur Kestelli caddesindeki Çınarlı Han daha ona yakın yerlerdeki Gön Hanı gibi hanlar ikamet yerleri idi gurbetçilerin.

Bu adı geçen hanlardan ve Başkentimiz Ankara’da pek yoktu ama İzmir İstanbul gibi Anadolu insanının çok akın ettiği ve ekmek teknesi hatta taşı toprağını altın bildiği şehirlerde çok vardı 1960’lı yılların İzmir’in meşhur Kestelli caddesindeki çınarlı handan örnekler sunacağım.

Adı ile maruf bu cadde namlı olan bu han zamanın en sağlam yapılarından 4 katlı caddeye bakan kapısından girişe göre çok geniş bir havlusu vardı. Bu havlunun kenarlarında 2-3 tane kadar umumi banyo tuvaletler oluşurdu. Ortada büyük bir gezinti yeri yine taban katta ardiye olarak kullanılan ufak ufak depo şeklinde odalar. Yalnız yaz günlerinde han insanlarla dolup taşınca bu odalarda da yaz günlerinde insanlar yatardı. Bu hanın katlarına çıktıkça yukarılara doğru balkonları ve odaları daha da genişler her odasında en az 4 kişinin yattığı hanın koridorlarında bile yaz günlerinde yığın yığın insanlar yatarlardı.

Nerelerden gelirdi bu insanlar? Niğde’den Konya’nın kırsalından Meram’ın köylerinden Derbent’in köylerinden Hadim’den Bozkır’dan Beyşehir’den daha nice yerlerden Anadolu kırsalından gurbete gelirlerdi. Kimi hamal olarak kimi kuru yemişçi olarak kimi sebzeci olarak, kimi fabrika işçisi olarak, dahası ne iş bulursa. Zor kolay demez hatta bazı Konya’nın kırsalından gelen çok insanları bilirim ki iki tekerlekli bir araba ile omzuna bağladığı ipi kullanarak akşamlara kadar arabaya at gibi koşulup yük çeken nakliye yapan insanlar. Bu insanlar naçar bırakıp geldiği köyündeki aile bütçesine katkıda bulunmak için çabalarlardı.

Hanın koridorlarında gece işinden biraz geç gelen insanın yatanları çiğnememek için çok çaba sarf etmesi gerekirdi. Hele tatil günleri gelince handa bir hareketlilik başlar kimi elinden bütün çamaşırları ile banyoda bir kalıp sabun ile banyoda çamaşır yıkayacak ve kendi vücudundaki birikmiş bir haftalık kirini dökecek banyo tuvaletler. Adamlar kifayetsiz olunca akşamlara kadar sıra beklerdi. Bazıları ise geldiği memleketine yöresine göre efkârlanır hamamda şarkı söylemek kolay olur derler ya işte ya çamaşır yıkarken ya da banyo da oda tutturur bir Anadolu havası. Kimi barak okur, kimi gazel okur, kimi ise memleketine has kıvrak havalar ile gönlünü eylerdi.

Bundan başka o yılların İzmir’inde bir han daha vardı. Bu Kestelli caddesine yakın. Bunun adı da Gön Hanı idi. Bir kapısı salepçi oğlu caminin yanındaki sokağa çıkardı. Diğer bir çıkışı da ünlü Kemeraltı caddesine çıkardı. Yani bir nevi yolgeçen hanı idi. Buranın mülkiyeti bizim köylülerimize aitti. 15-20 kadar altlı üstlü odalardan oluşan bu mekanda o yıllarda mahallelerde merkeplerle zeytin yağı sabun satarak ticaret yapan köylülerimiz tarafından kullanılırdı. Üstü yatakhane olan odaların alt kısımları ise yağların sabunların zeytinlerin depo edildiği birer ikamet mekanı idi. Şimdi halen var mı bilmiyorum. Ama o yılların popüler yerleri idi gurbete giden Anadolu gençleri için.

Birde ayrıca yine uzaktan yakından ailecek kopup gelenler için İzmir’de oluşan aile evleri vardı. Bunlar özel isimlerle anılırdı. Örneğin Fadime’nin aile evi Aziz’in aile evi Mevlüt’ün aile evi gibi. Bu mekanlar ise şöyle genelde tek katlı yer evlerden oluşurdu. Bazen de aile evinin sahibinin gücüne göre iki katlı olan evlerde vardı. Bu evler şehrin büyük ünlü eski mahallerinden olurdu. Örneğin işyerlerine yakın olan iki çeşmelik namazgah mezarlık başı Beyler sokakları ve sinekli yeşil dere gibi Basımhane’ye yakın yerlerdi. Geliri kısıtlı olan evli çocuklu insanların tercih ettiği bu evlerin havası ise bir başka idi. Beyler işe gittikten sonra bayanlar kalkar bazen birlikte bazen de ayrı olarak kahvaltılar yapılırdı. El işleri ellerine alınır evin ortasındaki boşluğa minderler serilir, başlar sohbet ve eski ihtiyar bayanlar var ise onlarda eskilerden anlatırlar. Herkes yöresinden bir anı anlatır veya ilginç bir olaydan bahsederdi.

Bu evlerden biride benim dedemin evi idi sineklide (yani İzmir Yeşildere’de). Bu evde birçok kiracılar vardı. En büyük evde oturan elli lira en küçük evde oturanlar ise ortalama 25 -30 lira kira öderdi. İçlerinden Ödemişli bir Kiraz Ana vardı ki merhum ninemiz şen şakrak konuşkan hayatı yaşamı seven iyi bir kadındı. Kocası ölmüş oğlu ve gelini bir torunu ile İzmir e gelmiş bu eve yerleşmiş. Yeni evli olup gelen gelinlere gücü yettikçe maddi manevi akıllar verip onların halleri ile hallenir. Adı Kiraz kadın idi bütün evde oturanlar ona Kiraz Ana derlerdi. Ben İzmir’e vardığımda onlar kiracı dedem ise köye dönmüş dayımlar bunlardan kiralarını alıyorlardı. Bende dayımların yanlarında kalıyordum. Akşam işten geldim mi hemen beni eve alırdı. O güzel kiraz ana hemen “Sen yalnızsın yavrum. Ananı çok severdim. Ben onun için aç susuz üstün başın kirli gezme. Kiraz anan ne güne duru burada” diye bana çok yardımda bulunurdu. Allah rahmet eylesin.

Şimdi İzmir’e bir nokta koyup gelelim o büyük şehri İstanbul’a. Bu kocaman dünya şehrine de o zamanlar büyük bir göç vardı. Ama böyle ailecek değil sadece para kazanmak amaçlı ve tek kişilik insanların giderek para kazanıp ve köyüne dönüş şeklinde olurdu. Bu insanlar bazen 8 aylık kısa dönem, bazıları ise 1-2 senelik uzun dönem kalıcı olup orada kendine yerleşik iş kuranlardan da oluşurdu. Yerleşik dediğim insanlar gerek sebze meyve üzerine gerekse yağ sabun deterjan üzerine gerekse bir fabrikada uzun süreli iş bulup çalışma üzerine olurdu. Bu uzun süreli çalışanlar kendilerine göre ya Anadolu’nun köylerinden gelişlerine göre hemşerilik bağları ile bir apartmanı veya büyük bir evi tamamen kiraya tutup oraya yerleşip oda oda bölüşmek sureti ile ikişer üçer kişilik guruplar halinde kalırlar. Yahut ta daha çok Eminönü, Sirkeci, Küçükpazar, Fetva yokuşu, Kantarcılar, Unkapanı, Beyazıt, Kumkapı, Aksaray gibi işyerlerinin çok olduğu semtlerin içersinde oturmayı tercih ederlerdi.

Bunların yanında bu insanların işyerlerinin yoğun olduğu semtlerde bulunan, örneğin Küçükpazar’da Ziliftar hanı zindan han fetva yokuşunda daha büyük 6-8 katlı olan doğru han ve daha isimlerini unuttuğum bu yerler yüzlerce Anadolu insanının bekar olarak barındığı han bucakları idi. Akşamları bu hanın iç koridorlarında bir hareketlilik olur ki. Yemek yapanlar soğan doğrayanlar terleyenler yorgun ayaklarından çıkardıkları çorapları hatta köyden giyip geldiği iç donu iç köyneği gibi ilkel çamaşırlarını yıkayanlar. Akşam işten gelmiş yorgun memleket hasreti ile şarkı türkü tutturanların feryadı figanları ayyuka çıkardı.

Sen bunları nasıl biliyorsun diyeceksiniz? Ben o yıllarda bu kervanın bir üyesi idim ve buralarda yatan ya bir arkadaşım ya da bir köylüm mutlaka olurdu. Ama o yılların İstanbul u adeta bu günün bir Anadolu kenti kadar temiz yaşamı hoş denizi hoş saf insanlarla dolu denizi berrak sokakları sakin sinemaları açık havada yazlık kışlık ayrı birer İstanbul harikasıydı. Beyazıt kulesi galata kulesi akşamlara kadar ziyaretçi alır. Anadolu’dan gelmiş meraklı insanların akınına uğrardı. Beyoğlu, Karaköy, Galata, Süleymaniye, sirkeci, Sarayburnu, Aksaray, Topkapı, haliç, vefa, Kasımpaşa, Kapalıçarşı, Beyazıt, Kumkapı, Saraçhane, Fatih, İstanbul’un hareketli mahalleleri idi. Sarayburnu’ndan başlayan denize girmeler sahil boyu gaziniyorlar taa Yeşilköye Çekmece’ye kadar uzanırdı. Marmara’da Beykoz’da, Kadıköy’de, Üsküdar’da, Harem’de, Salacak’ta, Moda’da, Anadolu hisarında, Beylerbeyi’nde, Tarabya’da, Yeniköy Ortaköy, Baltalimanı, Sarıyer, Büyükdere’de olan sahiller ise ayrı bir güzellik arz ederdi. Bu efsane şehirde Karaköy Beşiktaş Dolmabahçe Belgrat ormanları taksim Feriköy karagümrük Galatasaray osmanbey şişhane kuladibi beyoğlu eski İstanbul Ahh daha hangi semtlerini sayayım. Deyip burada keseceğim yazımı daha fazla içlenip eskileri hatırlayıp bugünlere bakıp ağlamadan o yıllardaki İstanbul bambaşka bir rüya şehir idi.

Ortalama Üye Değerlendirmesi

Yorum Sayısı: 3 / 3